Serebral palsi (SP), doğum öncesinde, sırasında ya da doğumdan kısa bir süre sonra gelişen beyin hasarı sonucunda ortaya çıkan, kalıcı fakat ilerleyici olmayan motor bozukluklara verilen genel isimdir. SP, merkezi sinir sisteminin hasar görmesiyle kas kontrolü, duruş, hareket ve dengeyi etkileyen çeşitli tablo ve şiddetlerde seyredebilir. Bu durumun etkilediği beyin bölgesine ve hasarın türüne göre farklı serebral palsi tiplerinden söz edilir. Her tipin kendine özgü klinik özellikleri vardır ve bu nedenle tanı ile tedavi süreci bireysel olarak planlanmalıdır.
Spastik tip, serebral palsinin en sık rastlanan formudur. Bu türde, kaslar normalden daha serttir ve istemli hareketlerde kısıtlılık görülür. Kasların bu şekilde sürekli gergin kalması, günlük hareketlerde zorlanmaya ve zamanla eklem deformitelerine yol açabilir. Spastik tip genellikle motor korteksin ya da kortikospinal yolların zarar görmesi sonucunda oluşur.
Spastik serebral palsi kendi içinde üç alt gruba ayrılır:
-
Spastik Hemipleji: Vücudun yalnızca bir yarısı (örneğin sağ kol ve bacak) etkilenir. Etkilenen organlarda zayıflık, becerilerde kayıp ve motor gelişiminde gerilik görülebilir.
-
Spastik Dipleji: Genellikle her iki bacak etkilenir, kollarda ise minimal etki vardır. Yürüme sırasında bacaklar birbirine yakın durabilir veya çapraz şekilde ilerleyebilir.
- Spastik Kuadripleji: Hem kollar hem de bacaklar ciddi şekilde etkilenmiştir. Bu formda yutma, konuşma ve baş kontrolü gibi becerilerde de bozulma yaygındır.
İçindekiler
Diskinetik (Atetoid) Serebral Palsi
Diskinetik ya da diğer adıyla atetoid tip serebral palside, kaslarda ani ve kontrolsüz kasılmalar görülür. Kas tonusu sabit değildir; zaman zaman kaslar sertleşir, bazen tamamen gevşer. Bu durum özellikle eller, kollar, yüz ve dil gibi vücudun farklı bölgelerinde dalgalı hareketlere neden olur.
İstemsiz hareketler kişinin konuşma, yutma ve mimik yapma gibi becerilerini de etkileyebilir. Özellikle duygusal stres, yorgunluk veya heyecan gibi durumlarda bu hareketler daha da belirginleşir. Bu formda, bazal ganglion gibi hareketleri düzenleyen derin beyin yapılarında hasar söz konusudur.
Ataksik Serebral Palsi
Ataksik tip SP daha nadir görülür ve esas olarak denge ve koordinasyon bozuklukları ile karakterizedir. Yürüme sırasında ayakların geniş bir tabana basması ve dengesiz adımlar tipiktir. Ellerde titreme, ince motor hareketlerde zorlanma ve konuşmada ritim bozukluğu (dizartri) da sıkça gözlemlenir.
Bu formun nedeni genellikle beyincik (serebellum) hasarıdır. Beyincik, kas hareketlerinin uyumlu bir şekilde düzenlenmesini sağlar. Ataksi, bu yapının düzgün çalışmaması sonucu ortaya çıkar.
Karışık Tip Serebral Palsi
Karışık tip serebral palsi, birden fazla SP tipinin belirti ve bulgularını aynı anda taşıyan olgular için kullanılan bir ifadedir. En yaygın kombinasyon, spastik ve diskinezik özelliklerin birlikte görüldüğü durumdur. Örneğin bir çocuk kas sertliği ve istemsiz hareketler sergileyebilir. Bu tipte tedavi daha karmaşıktır çünkü birden fazla motor sorunla aynı anda başa çıkılması gerekir.
Serebral palsi farklı tiplerde karşımıza çıkabilir ve her birinin belirtileri, etkilediği vücut bölgeleri ve tedavi yaklaşımları farklılık gösterir. Spastik tipte kas sertliği, diskinezik tipte istemsiz hareketler, ataksik tipte ise koordinasyon ve denge sorunları ön plandadır. Karışık tipler ise bu özelliklerin bir arada görüldüğü daha kompleks tablolar sunar. SP tedavisi, fizik tedavi, ilaç kullanımı, konuşma terapisi ve gerekirse cerrahi müdahaleleri içeren çok yönlü bir yaklaşımla yürütülür.
Erken tanı ve kişisel tedavi programıyla serebral palsi ile yaşayan bireylerin yaşam kalitesi artırılabilir.
Serebral Palsi Tipleri Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Spastik: Kaslar aşırı serttir, hareketler kısıtlıdır. Diskinetik: Kas tonusu değişkendir, istemsiz hareketler vardır. Ataksik: Denge ve koordinasyon sorunları ön plandadır. Hayır. SP ilerleyici bir hastalık değildir, ancak semptomlar yaşla birlikte değişebilir. Örneğin bir çocukta kas sertliği artabilir veya yeni hareket bozuklukları gelişebilir. Hayır. SP yalnızca motor sistemi etkileyebilir; bazı çocukların zihinsel gelişimi normaldir. Ancak bazı SP tiplerinde (özellikle spastik kuadripleji) zihinsel etkilenme daha sık görülür. SP kalıcıdır, tamamen iyileşmesi mümkün değildir. Ancak uygun tedavi ve destekle bireyin motor becerileri geliştirilebilir ve yaşam kalitesi artırılabilir. Evet. Spastik dipleji tipinde çocuklar yürüyebilirken, spastik kuadriplejide yürüyememe daha yaygındır. Ataksik tipte yürüme dengesizdir, diskinezik tipte ise kontrolsüz hareketler yürümeyi zorlaştırabilir. Spastik, diskinezik ve ataksik tipler arasındaki fark nedir?
Serebral Palsi Tipleri zamanla birbirine dönüşebilir mi?
Serebral Palsi Tiplerinin hepsinde zeka geriliği olur mu?
Serebral Palsi Tipleri değiştirilebilir mi veya tamamen iyileşir mi?
Serebral Palsi Tipine göre yürüme becerisi etkilenir mi?
